Een Grote-Vijf-Factoren-model (Big Five) is een model over de belangrijkste bouwstenen van de persoonlijkheid, waarbij er vijf dominante persoonlijkheidsfactoren worden onderscheiden.

'Big Five' staan voor een groep van vijf fundamentele persoonlijkheidstrekken, waarbij iedere dimensie bipolair is en telkens varieert tussen twee uitersten:

1. Dominant - extravert versus ondergeschikt - introvert (extraversion).

2. Warm - vertrouwend versus koel - achterdochtig (agreeablenes).

3. Gelijkmatig - zelfverzekerd versus nerveus - temperamentvol (neuroticism).

4. Open - nieuwsgierig versus gesloten - ongeïnteresseerd (openness to experience).

5. Betrouwbaar - georganiseerd versus onbetrouwbaar - chaotisch (conscientieousness).

Een veel gebruikte theorie over het gedrag van mensen is de theorie van gepland gedrag van Ajzen. Tiggelaar vat de essentie van Ajzens theorie van gepland gedrag uit 1991 als volgt samen: "onze intenties en ons gedrag worden gestuurd door drie verzamelingen van overtuigingen: onze beliefs omtrent het nut van ons voorgenomen gedrag, onze verwachtingen over wat anderen zullen vinden van dat gedrag en onze inschatting van ons vermogen om het voornemen ook echt uit te voeren. Wie anderen wil veranderen, moet zijn pijlen richten op deze overtuigingen."

In het boek 'Voor de verandering' beschrijft Joep Brinkman aan welke voorwaarden binnen de theorie van gepland gedrag moet zijn voldaan om te kunnen spreken over échte verandering.

Een bijzonder inzicht in veranderingsprocessen biedt de zogeheten 'theory of planned behavior', waarvan Ajzen en Fishbein als grondleggers gelden. De theorie kent een hoop mitsen, maren en nuances. Voor [Brinkman] is het echter vooral van belang dat deze theorie een aantal voorwaarden onderkent waaraan moet worden voldaan alvorens een persoon een of andere gedragsverandering wil aangaan of wérkelijk aangaat. (Strikt genomen spreekt de theorie niet eens over gedragsverandering zelf, maar over de gedragsintentie ofwel het voornemen tot bepaald gedrag. (...) Wil er van échte verandering sprake kunnen zijn, dan moet er aan vier voorwaarden zijn voldaan:

1. De betreffende waarde onderschrijven: voordat iemand verandert, moet hij allereerst een of andere behoefte hebben ófwel de betreffende waarde onderschrijven. Wie bewust zijn gedrag wil veranderen, doet dat met het oog op een bepaald effect. (...) Er moet ... een bepaald nuttig effect mee te bereiken zijn. Hier zijn bepaalde waarden in het geding. Een waarde is iets wat je de moeite van het nastreven waard vindt.

2. Gedragseffecten: betrokkene moet het idee hebben dat het 'nieuwe' gedrag (in enige mate) kan bijdragen aan het bereiken van die waarde of helpt in die behoefte te voorzien. Dit noemt men gedragseffectiviteit. Iemand zal zijn gedrag pas willen veranderen, als hij gelooft dat het beoogde nieuwe gedrag werkelijk tot het gewenste efect kan leiden. Het gedrag moet dus aan het bereiken van de betreffende waarde kunnen bijdragen.

3. Persoonlijke effectiviteit: betrokkene moet het idee hebben dat die verandering, althans in aanleg, voor hem ook mogelijk is. Dit is de zogeheten persoonlijke effectiviteit. Het begrip persoonlijke effectiviteit heeft betrekking op de mate waarin men in staat is, of denkt te zijn, zich het nieuwe gedrag daadwerkelijk eigen te maken.

4. Sociale norm: betrokkene moet steun ondervinden uit zijn omgeving. In de theorie van gepland gedrag heet dit de voorwaarde van de sociale norm. In het algemeen zijn mensen pas bereid te veranderen, als hun omgeving dit min of meer 'ziet zitten'.

Bron: Voor de verandering, een praktische inleiding in de agogische theorie, Joep Brinkman en Ben Tiggelaar: Waarom floppen veel veranderingen?

In het boek 'Voor de verandering' geeft Joep Brinkman een overzicht van de belangrijkste vormen van weerstand tegen verandering:

Gelijk blijven geeft zekerheid zowel voor de betrokkene als voor anderen. Verandering kan daarentegen bedreigend werken. Daarom zijn mensen als het ware gewapend tegen invloeden van buiten, en bestaat er weerstand tegen verandering.

De kracht van weerstand tegen verandering verschilt van mens tot mens, van situatie tot situatie, en van tijd tot tijd. Wie - in een bepaalde situatie of op een bepaald moment - moeite heeft om bij wijze van spreken zijn persoonlijkheid bij elkaar te houden, zal niet bereid zijn (echt) te veranderen. Hij zal elke inbreuk op zijn psychosociale evenwicht als bedreigend ervaren, en schermt zich daarvoor dan ook af. De beschermingsmethoden waarvan het 'ego' (= ik) zich bedient, worden afweermechanismen of verdedigingsmechanismen genoemd. Daarmee proberen mensen bedreiging onschadelijk te maken. Eigenlijk gaat elke niet-oppervlakkige verandering wel met afweer gepaard. We bespreken de belangrijkste mechanismen ervan

1. Rationalisatie: het bedenken van 'rationele' argumenten om een situatie of beslissing (achteraf) te rechtvaardigen. Ook al betekent 'rationeel' verstandelijk, dat betekent nog niet dat rationalisatie ook verstandig is. Rationalisatie helpt bij het beter aanvaardbaar maken van een genomen beslissing of een bestaande situatie.

2. Verdringing: het wegstoppen van bedreigende of negatieve gevoelens. Je dekt ze af met en dikke laag en laat ze niet meer bij jezelf toe. Het is altijd akelig en eng om gevoelens als angst, woede en verdriet te ervaren (...) Als gevolg daarvan hebben we de neiging ze uit het bewustzijn weg te houden.

3. Ontkenning: vorm van verdringing die zo ver gaat dat het feitelijk bestaan van een bedreigende of vervelende situatie actief wordt tegengesproken of genegeerd. (...) Het is begrijpelijk, en vanuit het oogpunt van zelfbehoud soms zelfs heel nuttig, een ondraaglijke situatie af en toe te ontvluchten door die te ontkennen.

4. Agressie: buiten verhouding kwaad worden als het psychisch evenwicht wordt bedreigd. Agressie kan zich richten op degene die het evenwicht verstoort, maar ook op iets of iemand anders.

5. Verschuiving: negatieve gevoelens uiten tegen iemand (of iets) anders dan op wie ze eigenlijk gericht zijn.

6. Vermijding: het zoveel mogelijk ontlopen van situaties die bedreigend zijn.

7. Overdekking door het tegendeel: bedreigende gevoelens verbergen door ze te overschreeuwen met een uiting van het tegengestelde gevoel.

8. Projectie: eigen gevoelens of problemen aan een ander toeschrijven.

9. Regressie: terugval naar eerder, meestal meer kinderlijk gedrag. Door te regrediëren verval je in een vroeger stadium van je ontwikkeling waardoor je minder of geen verantwoordelijkheid meer lijkt te hoeven dragen.

10. Diskwalificatie: het verdacht maken van iets of, vooral, van iemand. Degene die wordt gediskwalificeerd, raakt monddood en is dus ongevaarlijk.

Bron: Voor de verandering, een praktische inleiding in de agogische theorie, Joep Brinkman

De voedselzandloper
over afvallen en langer jong blijven
Kris Verburgh

Bij Bol.com

Een veelgebruikte metafoor voor de effectiviteit van verschillende vormen van leren (retention rate) is de leerpiramide van Bale. De achterliggende theorie blijkt niet meer te traceren, maar het is in ieder geval een pleidooi voor de actieve(re) leervormen. Confucius zat op hetzelfde spoor met zijn beroemde citaat: "Ik hoor en ik vergeet, ik zie en ik onthoud, ik doe en ik begrijp".

Het fragment uit 'golden balls' is een mooi illustratie van het zgn. gevangenendilemma (Prisoner's dilemma).

Het gevangenendilemma is afkomstig uit de speltheorie. Het dilemma gaat over een hypothetische situatie van een twee gevangenen die vast zitten voor een ernstig misdrijf. Het staat vast dat ze de daders zijn, maar het bewijs ontbreekt. Ze worden apart in de cel gezet en kunnen niet met elkaar communiceren. De gevangenen krijgen een voorstel:

• Blijven zwijgen leidt tot een lichte straf wegens wapenbezit zonder vergunning.
• Een van de gevangenen bekent: de zaak is rond. Degene die bekent, wordt vrijgesproken omdat hij zo goed heeft meegewerkt. Degene die niet bekende kan minstens tien jaar verwachten.
• Allebei bekennen, betekent vijf jaar gevangenisstraf voor beide gevangenen.

Het dilemma is: wat kan een gevangene het beste doen? De essentie van het dilemma is dat het voor beide verdachten samen beter is te zwijgen, maar elke verdachte alleen denkt aan zijn eigen voordeel. Ongeacht wat de ander doet, is het voor elke verdachte beter om te bekennen. Als de ander blijft zwijgen heeft bekennen voor jou namelijk het grootste voordeel. Als de ander bekent, heeft bekennen voor jou ook het grootste voordeel. Bekennen is dus de dominante strategie.

Dit probleem is dus een kwestie van vertrouwen. Zouden beide verdachten elkaar door en door vertrouwen dan zouden ze samenwerken en zouden ze beide beter af zijn. Het gevangenendilemma kenmerkt zich dan ook door het feit dat wat de ander ook doet, jij altijd dezelfde strategie kiest, de dominante strategie.

Speltheoretisch bezien is het belangrijkste kenmerk van dit 'spel' dat sprake is van een niet-nulsomspel (zero-sum game): er is sprake van een zuiver conflict, waarbij de winst van de één het verlies van de ander impliceert. Samenwerken is de optimale strategie, maar houdt wel in dat men de dominante strategie van het kiezen voor eigenbelang even opzij moet zetten.

Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Gevangenendilemma en http://www.fhamers.nl/index.php/nl/512-prisoners-dilemma

In het artikel Het meten van prestaties deelt Joris Luyendijk de inzichten die hij opdeed door,  bonus-criticaster, Killian Wawoe. Hierbij een aantal citaten uit het artikel:

Als human resources officer heb je maar één eerlijk gesprek, zegt Wawoe, en dat is bij vertrek van de werknemer. In zijn ervaring zijn er drie redenen waarom mensen vertrekken. Eerste reden: de baas. Tweede reden: de baas. Derde reden: zie een en twee.

Wawoe heeft scherp gekeken naar de hogere echelons en zei bijna achteloos iets wat mij midscheeps raakte: „Geen bankier gaat dit zeggen maar het grootste probleem is dat prestaties nauwelijks te meten zijn.”

Damn it, dacht ik. Al maanden had ik het idee dat zakenbankiers ergens omheen keken, dat ze een taboe in stand hielden – mogelijk zonder zich hier bewust van te zijn. En nu benoemde iemand die blinde vlek: als prestaties niet te meten zijn of afhangen van toeval, dan slaat het meritocratische zelfbeeld bij bankiers nergens op.

...

Er zijn te veel factoren die het succes van hoge bankiers bepalen, zegt Wawoe, en veel van die factoren bevinden zich geheel buiten de invloed van die bankiers. Maar dit kan niemand toegeven want dan stort het hele idee in elkaar dat bankiers een soort atleten zijn die transparant strijden om de titel – met een reusachtige maar terechte beloning voor de winnaars.

...

„Bonussen sorteren effect bij simpel werk”, vervolgt Wawoe. „Vakken vullen bijvoorbeeld. Dat is saai en vervelend en als je zegt: ik geef je extra als je meer vakken vult dan doen veel mensen dat.” Bij complexer werk hebben bonussen vooral tot gevolg dat mensen enorm jaloers worden, of op bedenkelijke manieren proberen omhoog te komen – omaatjes financiële producten aansmeren die ze niet snappen of nodig hebben. „Je kunt veel beter investeren in opleiding”, zegt Wawoe. „Help mensen hun werk beter te doen. Dat motiveert veel meer dan een bonus.”

Bron: Het meten van prestaties, Joris Luyendijk in NRC Next, 6/9/2013

Het stapeldiagram

Indien een totale hoeveelheid waarnemingen kan worden onderverdeeld in een aantal groepen, dan kan het stapeldiagram een aardige presentatie van de uitkomsten geven.

Staafdiagram met verschillende variabelen, waarbij de balkjes bovenop [of naast] elkaar zijn weergegeven. Vaak toegepast voor cumulatieve gegevens (die bijvoorbeeld samen tot 100% optellen).

In een stapeldiagram zijn de staven van een staafdiagram of histogram niet naast, maar op elkaar geplaatst. Het woord reepdiagram gebruikt men voor eenzelfde figuur, maar dan denkt men (meestal) aan een horizontale versie.

Bron:

• Statistiek om mee te werken, Arie Buys
• Statistiek voor historici
• Cijfers spreken, statistiek en methodologie voor het hoger onderwijs, Joep Brinkman

In het artikel Misvattingen, misverstanden en vragen over ASL en BiSL gaan Machteld Meijer en René Sieders in op het misverstand dat binnen BiSL het proces autorisatiebeheer vergeten zou zijn. Meijer en Sieders erkennen dat binnen het BiSL-boek het onderwerp autorisatiebeheer enigszins onderbelicht is, maar ze stellen dat er wél verschillende activiteiten worden onderkend op het gebied van autorisatiebeheer. Deze activiteiten zijn ondergebracht bij verschillende BiSL-processen. Juist vanwege deze spreiding wordt autorisatie niet als apart proces onderkend.

Meijer en Sieders onderkennen zeven activiteiten die betrekking hebben op autorisatiebeheer en plotten deze als volgt op de BiSL-processen:

Bron: Misvattingen, misverstanden en vragen over ASL en BiSL, Machteld Meijer en René Sieders