In een interview in NRC beschrijft Masha Gessen waarom ze niet verbaast is over de opkomst van Trump:

Zelf had de auteur de opkomst van Poetin in Rusland gadegeslagen, en gezien hoe burgers vanuit gekrenkte gevoelens in staat zijn een leider te kiezen die belooft de nationale trots en eigenwaarde te herstellen. „Verkiezingen maken geen democratie, ze maken democratie in potentie mogelijk. Democratie is dat wat plaatsvindt tússen de verkiezingen”, zegt Gessen per videoverbinding vanuit New York.

(...)

In Hoe overleef ik een autocratie? schrijft Gessen over Trump zoals eerder over Poetin: observerend en analyserend. Rode draad vormt de theorie van de Hongaarse socioloog Bálint Magyar, die drie stadia van autocratische transformatie identificeert: de poging tot autocratie, de doorbraak en, als laatste, de consolidatie ervan. Hoewel Bálints model ging over de post-Sovjetrealiteit en hij het proces poogde te definiëren dat zich in Hongarije sinds 1989 had voltrokken, zag Gessen dat Bálints taal beter leek aan te sluiten op de recente gebeurtenissen in de VS dan het Amerikaanse politieke lexicon. „De taal ontwikkeld om vissen te beschrijven schiet tekort als we het willen hebben over een olifant.” Iets vergelijkbaars had Gessen meegemaakt in Rusland, dat de democratische verwachtingen na 1990 niet inloste.

U stelt dat Trump een autocratie wil vestigen, in welk stadium bevindt Amerika zich op dit moment?

„Tot de verkiezingen in november zitten we in de fase waarin Trump een poging doet om een autocratisch regime te vestigen. Indien hij de verkiezingen niet annuleert of uitstelt – wat niet ondenkbaar is – en hij ze wint, ben ik er niet zeker van dat we nog in die fase zitten.”

U stelt in uw boek telkens hoe radicaal, incompetent en ronduit dom de Amerikaanse president is. Hoe bewust is zijn poging een autocratie te vestigen?

„Trump heeft totaal geen idee van wat hij doet, maar hij beschikt wel over intuïtie en instinct. Hij zit middenin die autocratische poging en in mijn boek beschrijf ik alle manieren waarop hij dat doet. Als hij wint in november, betekent dat de doorbraak, de tweede fase. Dat hij geen masterplan heeft staat zijn vermogen tot een autocratische overname niet in de weg. Die militante incompetentie is er juist een element van, een destructieve kracht die veel van het werk verricht. Trumps hersenloosheid, zijn gave om helemaal niets te zeggen… het is allemaal onderdeel van de autocratische poging.”

(...)

„Absoluut, ik voorspelde zijn overwinning al in juli 2016. Ik werkte aan De toekomst is geschiedenis en deed onderzoek naar de manier waarop autocraten worden gekozen en hoe mensen uit vrije wil hun vrijheden opgeven. Ik zag dat Trump zo’n leider is, iemand die mensen een visioen van een imaginair verleden belooft, waardoor zij zich niet langer bezig hoeven te houden met hun angsten over het heden.”

Wat staat daar tegenover?

„De enige manier om dat te bestrijden is om een glorieuze toekomst te schilderen en werkelijk visionaire politiek te bedrijven. Maar dat is niet wat Hillary Clinton was. Zij, en de hele Democratische partij, waren ervan overtuigd dat ze het volk alleen maar het verhaal van Trumps incompetentie hoefden te vertellen, en dat hij een marionet van Rusland was. Het was politiek als technocratische oefening, een idee dat sterk leeft bij de Democraten. Maar ik zag dat hun campagne de verkeerde was en dat zij konden verliezen. Daarvoor neem ik alle credits.”

Bent u gefrustreerd dat anderen het niet zagen aankomen?

„Mensen hebben weinig verbeelding, dat is een van de redenen waarom wij zoveel politieke problemen hebben. Mensen zijn niet goed in staat zich voor te stellen dat iets slechter kan worden.”

Bron: ‘Wat er in Amerika gebeurt is beangstigend’ - Masha Gessen (in: NRC 15/8/2020)