Ook Rob van Es (schrijver van het boek Veranderdiagnose: de onderstroom van organiseren) levert een bijdrage aan het boek Succesvol veranderen van Rudie Jansman en Kim de Vries (ook gratis downloadbaar als e-boek).
'Veel veranderaars kijken wel, maar zien te weinig', stelt Rob van Es om aan te geven dat veranderaars vaak de neiging hebben een goede analyse over te slaan om snel tot een aanpak over te gaan. Bij een goede veranderdiagnose moet aandacht zijn voor zowel de 'bovenstroom' als de 'onderstroom'.
De bovenstroom is bewust, rationeel en directief en valt goed te managen. De taal ervan is Amerikaans en wordt beheerst door de bedrijfseconomische en bedrijfskundige manier van denken in modellen en schema's. De bovenstroom bestaat uit alle pogingen om het proces van organiseren rationeel te beheersen. De onderstroom is onbewust, irrationeel en associatief. Het gaat om de menselijke emoties die zich niet rationeel laten beheersen, hooguit bijsturen. De onderstroom is dan ook veel minder goed waar te nemen.
Veranderkundige diagnoses zijn afhankelijke van de sensitiviteit voor de onderstroom. Des te zorgvuldiger en vollediger een diagnose voorafgaand aan een verandering is, des te groter de kans van slagen van de beoogde verandering. Als vraagstukken complex zijn is het nodig eerst de complexiteit van het vraagstuk goed in kaart te brengen. Hiervoor is het aan te raden een stap naar achteren te doen en het geheel aan verbanden, (gedrags-)patronen en netwerken te overzien en op basis daarvan in te zoomen op de details die er werkelijk toe doen.
Rob van Es stelt bij de meeste verandervraagstukken (te) veel nadruk ligt op de bovenstroom en de onderstroom geen recht wordt gedaan: "(a)ls je daaraan voorbijgaat, kun je wel van bovenaf reorganiseren maar niet van onderop ontwikkelen". Voor het 'achterhalen van de onderstroom' is het nodig in gesprek te gaan met mensen en heel goed te kijken.
De boven- en de onderstroom zijn volgens Van Es communicerende vaten. Als er meer druk komt uit de bovenstroom op één plek, zal er uiteindelijk meer tegendruk komen uit de onderstroom op een andere plaats.
Zie ook:
Bron: Succesvol veranderen (2010), Rudie Jansman en Kim de Vries