Bron: https://www.ru.nl/docenten/onderwijs/toetsen-en-beoordelen/summatief-formatief-toetsen/

Definitie van toetsen

De toetsvormen die in dit boek worden besproken, vallen onder de volgende definitie van een toets: elk instrument dat de opleiding hanteert bij het nemen van beslissingen over de kennis en/of vaardigheden bij een student. Dit kan een summatieve of een formatieve toets zijn, met open en/of gesloten vragen, maar ook: een eindgesprek, een scriptie, een voordracht of het maken van een model. En er zijn meer toetsvormen, zoals de casustoets, het portfolio, de vaardigheidstoets.

... Sommige toetsvormen, zoals de open toets en de gesloten toets, zijn overbekend. Zij worden op veel plaatsen in het onderwijs gehanteerd en hebben hun waarde bewezen. Deze 'klassieke' toetsvormen zijn niet alle even goed toepasbaar bij het evalueren van innovatieve onderwijsvormen. Daarvoor zijn toetsvormen ontwikkeld die beogen meer aan te sluiten op innovaties in het onderwijs, zoals de voortgangstoets, de overalll-toets en het portfolio.

Voor competentietoetsing wordt vaak gebruikgemaakt van assessment; hierbij gaat het om het meten van kennis, vaardigheden en attitudes (competenties) in authentieke situaties. Anders gezegd: een assessment is het multidimensionaal bepalen van bekwaamheden die in de beroepsuitoefening belangrijk zijn. Bij een assessment gaat het om een integrale benadering van kennis en handelen van studenten; het is meer dan de optelling van een aantal toetsen. Soms kunnen studenten ook zelf voorstellen doen hoe zij getoetst willen worden; met een 'proeve van bekwaamheid' kunnen zij bijvoorbeeld aantonen in hoeverre ze bepaalde competenties hebben verworven.

Het afnemen van toetsen impliceert meer dan het construeren van toetsvragen; het is een proces dat verschillende fasen en stappen kent Elk toetsproces is in essentie te herleiden tot een viertal fasen waarin steeds een ander aspect op de voorgrond staat.

Toetsproces = Doelbepaling + Meten + Cijfergeven + Beslissen

Deze ontleding van het toetsproces geldt zowel bij de meer 'klassieke' toetsvormen (zoals gesloten of open toetsen) als bij de meer 'moderne' (zoals toetsen met casus of voortgangstoetsing). De grenzen tussen de fasen zijn niet precies te trekken, maar deze vierdeling is als analytisch denkkader goed hanteerbaar. Elke fase is onder te verdelen in stappen, die in de volgende paragraaf worden uitgewerkt.

Doelbepaling

In de fase waarin het doel van de toets wordt bepaald, gaat het om:

• formuleren van de bedoeling(en) van de toets
• formuleren van de doelstellingen
• concretiseren van de doelen.

Deze fase hoeft niet bij iedere toets te worden doorlopen omdat de doelstellingen van een toets meestal voor een aantal jaren vastliggen. Bovendien is niet iedere docent zelf verantwoordelijk voor de doelen. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt meestal op het niveau van de opleiding, bijvoorbeeld bij de opleidingsdirecteur.

Meten

De meetfase omvat alle stappen die te maken hebben met het vormgeven en afnemen van een toets en wel in een vaste volgorde:

• kiezen van de toetsvorm vanuit de doelen
• construeren van het toetsinstrument
• vooraf controleren van de toetsvragen
• samenstellen van de toets
• afnemen van de toets
• nakijken van de toets, inclusief een kwaliteitscontrole.

Deze stappen zijn voor vrijwel alle toetsvormen toepasbaar. Het construeren van vragen bijvoorbeeld, is bij zowel de meer 'klassieke' toetsvormen nodig als bij de meer 'innovatieve'.

Cijfergeven

De derde fase betreft het waarderingsaspect:

• bepalen van de zak/slaaggrens
• toekennen van cijfers aan de scores.

De fase van het cijfergeven is wellicht voor studenten de belangrijkste, in ieder geval de spannendste. Maar ook voor docenten is deze fase belangrijk. Het is namelijk niet vanzelfsprekend dat elke vraag hetzelfde standaardaantal punten krijgt — zeker niet bij open vragen. Een docent dient zich te realiseren dat sommige vragen belangrijker kunnen zijn dan andere en dat dit consequenties heeft voor het bepalen van het gewicht of aantal punten van een vraag. Ook komt het voor dat een toets minder betrouwbaar is dan verwacht, waardoor minder waarde kan worden gehecht aan de toegekende cijfers. Kortom, het geven van cijfers lijkt simpel, maar vergt meer aandacht van docenten dan vaak gebruikelijk is. Hoofdstuk 4 gaat hier uitvoerig op in.

Beslissen

In de laatste fase worden beslissingen genomen op basis van de in de voorafgaande fase toegekende cijfers: — nemen en verantwoorden van beslissingen op grond van de toegekende cijfers — rapporteren van de toetsuitslag.
In de meest eenvoudige vorm bestaat de toetsuitslag uit niet meer dan het cijfer plus de consequentie voor de studenten, meestal: gezakt of (voorwaardelijk) ge-slaagd, zonder verdere toelichting. Een toetsuitslag is echter ook nuttig als feed-backinstrument voor zowel studenten als voor docenten, mits hieraan informatie wordt toegevoegd. Bijvoorbeeld: het aangeven van het hoofdstuk waarop de vraag betrekking heeft of het achterhalen van de antwoorden op extreem moeilijke vragen. Rapportage aan de opleidings- c.q. examencommissie over de cijfers per student en over de kwaliteit van de toets (met behulp van een toetsanalyse na af-name) zou standaard moeten zijn. In hoofdstuk 3 staat vermeld welke gegevens van belang zijn voor de kwaliteitscontrole en hoe deze worden verkregen.

Stappen in het toetsproces

Doelbepaling

1 Waarom beoordelen en toetsen: het formuleren van de bedoeling(en)

2 Het formuleren en concretiseren van de doelen

Meten

3 Het kiezen van de toetsvorm

4 Het construeren en vooraf controleren van de toetsvragen

5 Het samenstellen van de toets

6 Het afnemen van de toets

7 Het nakijken van de toets, inclusief een kwaliteitscontrole

Cijfergeven

8 Het bepalen van de zak/slaaggrens

9 Het toekennen van cijfers aan de scores

Beslissen

10 Het kunnen verantwoorden van de beslissing

11 Het rapporteren van de toetsuitslag

Bron: Toetsen in het hoger onderwijs, Henk van Berkel (red.)