Pieter Bots en Ivo Bouwmans beschrijven op de wiki van het vak Systeemmodellering hoe je in een modelschema van een systeem de verschillende aspecten (factoren) die van belang zijn voor een systeem met behulp van variabelen kunt weergeven:
Een modelschema is een diagram dat de belangrijkste variabelen in een geoperationaliseerd model of een computationeel model zodanig weergeeft dat duidelijk is:
- van welke variabelen de waarde door het model worden berekend (de uitvoervariabelen)
- voor welke variabelen de waarden in het model moeten worden ingevoerd (de invoervariabelen)
- in welke variabelen mogelijk voor verificatie en validatie relevante tussenresultaten worden bijgehouden (interne variabelen)
De invoervariabelen van een model worden ook wel onafhankelijke variabelen of exogene variabelen genoemd. De uitvoervariabelen en ook de interne variabelen worden ook wel afhankelijke variabelen of endogene variabelen genoemd. De woorden exogeen en endogeen komen uit het Grieks: exo betekent "buiten", endon staat voor "binnenin".
Om betekenisvol te zijn hoort bij een modelschema ook een tabel waarin voor elke variabele wordt aangegeven welke factor hij weergeeft.
(...)
Een factor is een eigenschap van een systeem die van belang is voor de beantwoording van de onderzoeksvraag.
"Een factor is een aspect waar je rekening mee moet houden."
Het begrip factor is sterk gekoppeld aan dat van actor: als geen enkele actor geïnteresseerd is in een bepaald systeemaspect, dan is dat aspect geen factor. Het kan wel zijn dat een bepaalde systeemeigenschap in eerste instantie door geen enkele actor van belang wordt geacht, maar dat uit de systeemanalyse (bijvoorbeeld in de vorm van een causalerelatiediagram) blijkt dat die eigenschap direct of indirect invloed heeft op iets waar een van de actoren wél in geïnteresseerd is. Dan kan die eigenschap dus alsnog een factor worden.
Voorbeeld
Als het probleem van files, of het wel of niet 130 km/h mogen rijden op autosnelwegen, weer eens in het nieuws is wordt vrijwel altijd het belang van de automobilist genoemd: die moet zich snel kunnen verplaatsen vanwege zijn werk. Files zijn slecht voor de Nederlandse economie. De verantwoordelijke minister van Infrastructuur en Milieu vraagt daarom regelmatig aan experts om uit te rekenen hoeveel reistijd wordt bespaard door een hogere maximumsnelheid op bepaalde tracés in te voeren. In die berekening spelen factoren als de wegcapaciteit en de doorstroming op de weg een belangrijke rol. Tegelijk moet de minister er voor waken dat andere algemene belangen zoals veiligheid (van verkeersdeelnemers) en gezondheid (van omwonenden) niet door verhoging van de maximumsnelheid in gevaar kunnen komen. Op die manier worden ook verkeersveiligheid en luchtkwaliteit factoren die de experts in hun onderzoek moeten meenemen.
Factoren en variabelen
In het spraakgebruik worden de termen factor en variabele vaak als synoniem gebruikt. Wij gebruiken ze echter om twee gerelateerde maar niettemin wezenlijk verschillende concepten mee aan te duiden: factoren zijn eigenschappen van een systeem (dus te observeren in de werkelijkheid); variabelen zijn symbolische representaties van factoren binnen een geoperationaliseerd model.
Onderstaande tabel geeft een impressie van de diversiteit aan manieren waarop deze factoren door variabelen kunnen worden weergegeven. Zoals je ziet vormt de in de tweede kolom gegeven toelichting bij elk van de genoemde variabelen in wezen een operationalisatie (= nadere precisering tot iets wat meetbaar is) van de corresponderende factor.
Variabele
Een variabele is de symbolische representatie van een factor in een formule of binnen een computationeel model. Een variabele kan verschillende waarden aannemen die worden uitgedrukt op een schaal. De verzameling van alle mogelijke waarden die een variabele kan aannemen wordt het domein van die variabele genoemd. Er is enige vrijheid bij het kiezen van namen van variabelen, maar om het voor de lezer begrijpelijk te houden, zijn er ook veel conventies.
Bron: