Een causaal diagram is een grafische representatie van de causale relaties tussen variabelen. Het is een hulpmiddel om complexe problemen te doorgronden vanuit een systemische bril:
Hans Vermaak beschrijft in het artikel Interactief werken met causale diagrammen - leren omgaan met keuzes en paradoxen in de procesvoering causale diagrammen als volgt:
Typerend voor causale diagrammen is het denken in feedbackmechanismen (zowel positief als negatief) die complexe problemen of situaties stabiel of juist instabiel kunnen maken. Het zijn mechanismen die op het eerste gezicht onzichtbaar kunnen zijn, doordat oorzaken ver verwijderd zijn van gevolgen, doordat oorzaken bijvoorbeeld subtiel kunnen zijn of met vertraging optreden. Ze zijn zichtbaar te maken via causale diagrammen.
(...)
Causale diagrammen zijn te herkennen aan:
• allerlei pijlen tussen factoren. – Die pijlen staan niet voor ‘eerst dit, dan dat’, maar voor causale beïnvloeding. Ze illustreren de nadruk op interdependenties: het zien van samenhangen in een web van oorzaak en gevolg;
• er zijn vaak cirkels. – Dat zijn de feedbackmechanismen die het sterkst de dynamiek in het systeem verklaren. Cirkels worden mogelijk, doordat oorzaken ook gevolgen zijn en andersom. En omdat er meerdere oorzaken en gevolgen zijn, ontstaan gemakkelijk op elkaar ingrijpende cirkels die tot complexe patronen helpen verklaren;
• een zo elegant mogelijke visualisering. – Er wordt meestal gezocht naar intelligente vereenvoudiging om uit de veelheid van informatie en relaties de belangrijkste dynamieken te vissen en te schetsen. Waar taal altijd lineair is, kan de schets non-lineairiteit bondig weergeven. Als praatplaat faciliteert het discussies en reflecties van groepen over de
dynamieken waarin men verzeild is geraakt.
Hanna Boersema-Vermeer geeft in het artikel Causaal diagram: dilemma’s en ontwerpvragen vier vuistregels voor het maken van een causaal diagram:
- Kies 'op basis van buikgevoel' samen zo'n tien hoofdfactoren uit de volle breedte van data en geef ze heldere labels.
- Kom met verhaallijnen, laat feedbackcirkels sluiten en voeg missende schakels toe
- Check of het wel causaal is: laat elke pijl betekenen: meer van dit = meer óf minder van dat
- Loop al pratend door het diagram heen om te zien waar je vastloopt. Geef het diagram ronde vormen en maak het goed leesbaar.
Bron: